Gamle gjenstandar og fråflytta hus generelt, og gamle bøker spesielt har alltid hatt ei eiga tiltrekkingskraft på meg. Det er som om dette gamle har si eiga sjel, ein eigen estetikk. Å kjenne lukta, røre ved dei slitte flatene, lese dei vakre gotiske skriftteikna – det skjerpar sansane, og fantasien får rom. Desse bøkene og gjenstandande kan også vere ein bindeled til dei eldgamle forteljingane frå dei tidlegaste tider: mytestoffet, legendene, segna.
Ofte har eg brukt desse gamle skattane i formidlingsarbeidet saman med barn og unge. Historier blir skapt – ei perlekjede av rørande, spennande, merkelege, finurlege, triste og glade historier.
Mine eigne historier og bøker har også utgangspunkt frå denne skattekista. Bøker, fotoalbum, brev, dokument, eller bruksgjenstandar skapt med kjærlege hender. Eg blir nysgjerrig når eg ser, kjenner og luktar desse — personar, hendingar, gøymde gåter kjem til liv.
I alle bøkene mine der ei spenningshistorie er berande element, er inspirasjon og idé henta frå slike gamle kjelder.
Nokre gonger er det ein spesiell gjenstand som rører ved «fantasimuskelen», andre gonger kan eg komme over ei spennande historie, ei legende, ei myte – meir eller mindre tilfeldig.
Då Tarjei Rypdal Eide og eg gjekk i gang med vårt første samarbeidsprosjekt Birger’s odyssé, var det tankar og idéar rundt fabeldyr som var utgangspunktet. Men under dette arbeidet hadde sonen min pappaperm, og var heime ein tur med vesleguten sin. Han er arkeolog, og sjølvsagt godt forankra i historiske verdiar. Han gjekk i gang med å arkivere mengder av brev familien har tatt vare på. Mellom anna brev frå oldefar hans, Ole Halås sine reiser i Sydishavet som maskinist på ei kvalfangstskute. Ole, som altså var min morfar, er han eg har snakka om før: fiolinist, diktar, teiknar, tre-og beinskjærar – og ikkje minst: forteljar. Det blei mange seine kveldar med spennande lesing, og eg fann fort ut at dette kunne brukast i historia om Birger.
Etterkvart som historia tok form blei ho som ein «hommage» til morfar Ole og det han hadde overført til meg av skattar: opplevingane hans, legendene, mytene. Slik fekk også den greske myta om Odyssevs plass i boka. Denne over tre tusen år gamle forteljinga som morfar fortalde meg då eg eg var lita, og som sidan har vore spikra fast i minnet. Sitat frå breva hans blei brukt direkte, morfars eigne utskjeringsarbeid i kvaltenner – ei forankring i det verkelege, konkrete i samspel med den meir fantastiske historia som Birger i boka opplevde — eller skapte i sin fantasi.
Eg hadde ikkje ein bevisst tanke då om at alle bøkene mine skulle ha ei forankring i noko som batt saman fortida med notida — men slik har det blitt. Sikkert fordi desse sirklane i historia er viktig for meg sjølv, noko som hjelper meg til å sjå heilskap i tilværet, sjå at vi, trass i vår eigenopplevde, unike ståstad, er små bitar i verdas mangfald av historier.
I Amulettmysteriet var det ei legende frå den tida eg budde i Kongo som blei utgangspunktet for historia. Ei lita maske, ein amulett stor nok til å ligge i handflata, fekk plass i denne legenda, ei forteljing som hadde gått frå den eine til den andre gjennom generasjonane heilt frå den tida det blei henta slavar frå dette landet.
Saman med eit nytt mysterium om diamantsmugling, knytt til Kongo, blei dette første møtet med Anna, Kaspar, Siri og Erik.
Det gamle slottet, også om Anna og Kaspar, hentar inspirasjonen frå den vesle franske middelalderlandsbyen ved Middelhavet: Haut de Cagnes. Researchen her handla om Grimaldifamilien som under den franske revolusjonen eigde og budde i slottet, staseleg plassert øvst i denne borgbyen, med utsyn over by, land og hav. Den franske revolusjonen inneheld mengder av dramatisk stoff, nesten umuleg å ikkje bli berørt av, umuleg å ikkje dikte vidare på. Då eg besøkte denne borgbyen og var på ei kunstutstilling i slottet, blei eg merksam på eit gammalt maleri av eit flygande esel. Dette maleriet handla om ei gammal legende – og måtte få plass i historia. Slik blei eit nytt mysterium også her kopla på historiske hendingar frå revolusjonstida.
Kodemysteriet handlar om ein av mine store favorittar, eit uløyst mysterium som mange forfattarar har brynt seg på opp gjennom tidene: Voynich-manuskriptet. Dette gamle dokumentet er det ingen som veit kva handlar om, ingen har knekt dei merkelege kodane som skal til for å forstå denne boka. Men i denne Anna & Kaspar-boka er det nøkkelen som blir funnen, nøkkelen til å løyse koden. Dette mysteriet blir kopla på året 1497 i Italia, og trykkpressa til Aldo Manuzio. Fleire kjende historiske personar og hendingar dukkar opp, mens Anna & co i notid samarbeider med venene sine i New York.
Slike plot-puslespel triggar fantasien min — det ser det ut til at andre også liker, sidan boka sel godt.
Kanskje det må komme ein oppfølgjar som fortel kva nøkkelen er god for – kva Voynich-manuskriptet eigentleg handlar om?
Tippoldefar Jakobs julekort er eit juleeventyr, eit kapittel for kvar dag i desember fram til jul. Opp gjennom åra har eg laga mange teaterforestillingar med og for barn ved juletider. Denne historia har plukka element frå fleire av desse forestillingane, men hovedelementet er ein bunke med gamle julekort i familiens eige. Kvart kort eit lite kunstverk i seg sjølv, mange av dei godt over hundre år gamle. Desse korta blei førande for historia, nydeleg bearbeidd av illustratør Tarjei Rypdal Eide, sett inn i eit art deco-tema gjennom heile boka. Eit kort, ein illustrasjon for kvart kapittel. Også i denne boka er gamle segner og legender bakteppe, det blå folket, dei underjordiske som kunne vise seg i blåtimen.
Boka kom ut i 2019, men får ekstra fokus i år, då boka har gått til scena. Gjennom seks forestillingar dei tre første helgene i advent, får vi bli med på den spesielle jula Sivert og Jenny opplevde.
Klokkemakar Alfreds mysterium, illustrert av Tarjei Rypdal Eide, er også fylt med møtet mellom fortid og nåtid, kjærleik til historie, til folk som verkeleg har levd, til venskap og til forteljinga. Også her er det verkelege hendingar frå historia, konkrete minne og gjenstandar som har vore til inspirasjon: grandonkel Alfreds gamle hus, interessa hans (og mi) for klokker og klokkene som fins i familiens eige, kvar med si eiga historie, brev og dokument frå tidlege tider i mi eiga slekt.
Eg blei også fullstendig opphengt i den spennande historia om den franske dronninga Marie Antoinettes to forsvunne klokker, som eg tilfeldigvis kom over då eg dreiv research på klokkemakarkunsten gjennom tidene. Dermed måtte historia om desse to klokkene bli sjølve mysteriet boka handla om.
Den fjerde boka om Anna & co, Mysteriet ved Hangman’s Hill, følgjer same tradisjon som dei andre bøkene: ei gammal legende eg kom over var så spennande at eg berre måtte bruke ho på eit eller anna vis. Denne legenda, saman med brev, gamle fotoalbum og dagbøker frå mine eigne slektningar som i si tid reiste ut for å søke lykka, eller for å overleve, blei kopla saman til denne historia som fører oss til forrevne, bratte klipper i England, til tragiske hendingar som ligg gøymt og gløymt i historia, og som no dukkar opp igjen når Anna og venene er på vinterferie i England.
Det er altså ikkje tvil om kva som er inspirasjonskjelder i historiene mine — dei to neste bøkene lover det same: den eine går føre seg stort sett i Oslo, med forgreiningar til hendingar på 80-talet, og ein mystisk gjenstand. Den andre fører oss til Sør-Afrika og arkeologiske utgravingar. Eg koser meg med arbeidet, og gler meg til å dele også desse historiene – når dei blir ferdige.