Måned: februar 2020

Mens vi ventar på Audbjørg Gjerde Lipperts roman «Zapping“, som kjem i mars kan de her lese eit lite utdrag frå boka. Denne romanen kan vi gle oss til! Sterke menneskelege kjensler, saman med skildringar i den maleriske stilen vi kjenner igjen frå Audbjørgs andre romanar, gjer boka til ei perle av ei leseoppleving.

Skildringa av korleis Helene opplever tilværet på Margaretaheimen, korleis tankar og minne  blir blanda samen, korleis demens påverkar kjenslene, er gripande. Alle som har opplevd denne tilstanden hos ein av sine næraste vil kjenne igjen dette.

Slik møter vi Helene:

 

Helene sitt i øyrelappstolen sin på Margaretaheimen. Fjernsynet står på, utan lyd. Stille bilde glir over skjermen. Det er tidleg februar, snøslapsete og småsurt. NRK Møre og Romsdal sender situasjonsrapport frå Ålesund, eit landskap i svartkvitt, med snø på kjetting, snø på Fiskekona og snø på stein. Berre dei pastellfarga husa som speglar seg i Brosundet, fortel at sendinga er i farge.

 For Helene fortonar dette seg som gråaktige skuggar, men pleiaren ved sida av henne, Marie, forklarer kva som skjer. Og då ser ho dei. Klart. Nesten som før. Ho stryk seg over auga og prøver å tørke bort sløret som har lagt seg over dei.

 Ho let blikket gli vidare rundt i rommet. På veggen, like ved stolen, stoppar det. Ho veit det er noko der, hugsar berre ikkje heilt kva det er lenger.

– Marie, kva er det mørke på veggen der?

– Det der? Eit lite bilde.

– Eit bilde, ja visst. Men kven er det som er på det? Det har kome bort for meg.

– Nei, det veit eg faktisk ikkje. Det er eit gammalt foto i svartkvitt av ei lita jente, tre år gammal kanskje.

 Helene sitt med attlatne auge, roleg, og ei god stund går utan at ho seier meir. Marie studerer ansiktsuttrykket til den gamle kvinna framfor seg, ser korleis ho rynkar panna og prøver å konsentrere seg. Det er som om ho leitar etter noko ho har mist. Eit pint drag ligg over den bleike huda før rynkene i panna plutseleg glattar seg ut og det kjem som ei sjølvfølgje:

– Det er av meg. Men bildet er ikkje i svartkvitt, som du seier. Ser du ikkje at eg har raudt strikkeskjørt på meg, med selar og kvite knappar? Genseren er kvit, og halvstrømpene…. Jau, dei er òg kvite, ja. Lakkskorne med reim,… Ja, du ser dei vel? Dei er…dei er… svarte, ikkje sant? Snora i den korterma strikkegenseren er raud. Så eg synest heller dette er eit raudtkvitt bilde.

Ho gløttar bort på Marie når ho seier det siste. – Sjå så lyst håret mitt var den gongen, nesten gulkvitt, det har eg alltid fått høyre, og krøllete, store lokkar festa med sløyfe midt på hovudet.

Helene sukkar, sliten etter ein så lang prat. Så snur ho seg mot Marie, smiler svakt, før ho held fram:

– Men så koseleg det var at du stakk innom i dag. Skal eg sette på kaffikjelen?

– Takk, men du veit vi har nettopp ete kveldsmat.

– Ja, det er sant. Det blei borte for meg akkurat no.

– Sitt her og kvil deg litt, du Helene. Om ikkje så lenge vil du vel legge deg? Eg kjem att og hjelper deg om ei lita stund.

 Oppi den store stolen sitt ei vever, hjelpelaus kvinne. Kroppen er liten og samanklemd. Idealmåla borte. Ryggen krum. Brystet innholt og kort. Midja forsvunnen. Magen derimot rundare enn før. Under dette heng to slappe legger, veike, ubrukte, etter månader i rullestol. Eit par steg har ho greidd til no, men sjølv det har blitt for strevsamt. Kroppen vil ikkje lystre, og det er som om ho vil sige saman.

Det krøllete håret er glatt no, kortklipt. Igjen er det nesten kvitt, men ikkje gulkvitt som på det raudkvite fotoet. Gråkvitt er det blitt. Tynt og mjukt. Lettstelt.

 Helene er godt kledd. Ho liker varme, tynne ullplagg, men dei må vere lette. Skuldrene tåler ikkje lenger tunge byrder av noko slag. Eit ullsjal rundt skuldrene høyrer med for å skape lun varme – tryggleik.

 – Marie!

Helene roper. Fleire gonger.

– Marie! MARIE!!

 

Boka kan allereie no kjøpast / bestillast på www.olla.no

Eg er redd eg i beste fall har lydallergi. I verste fall er eg lydfundamentalist. Rundt meg står det ALDRI ein tv-skjerm på og surrar og går i bakgrunnen mens eg gjer andre ting. Radioen står ALDRI på ein eller anna tilfeldig stasjon med skravling og «random» musikk. Eg høyrer radio, særleg når eg køyrer bil, men kun utvalde program eg er interessert i å høyre. Eg skulle gjerne høyrt på NRK-lokalradioen, men det går ikkje. Eg blir så meiningslaust irritert når musikkinnslaga  – som då er så langt ifrå mine val som berre muleg – trengjer seg inn i øyret og skrur seg til.

Men å lytte til musikk er likevel nesten som eit grunnleggjande behov. Eg har spelelister lange som år, med det beste eg kan tenke meg å lytte til. Eit utstudert og nøye samansett utval etter humør og dagsform, døgnets tider og årets gang, vêr og vind. Favorittlista mi på Spotify heiter «langkøyring» – sidan køyring er ein hyppig aktivitet og bilen ein mykje frekventert opphaldsstad –  og då eg særleg høyrer på musikk. Der er lista lagt opp etter korleis køyre- og arbeidsdagen er. Når eg startar tidleg om morgonen, då dei fleste endå kallar det natt, treng eg mjuke, rolege tonar. Etter ei særleg energisk turnéøkt, der adrenalinet boblar og energien er skyhøg, då må musikken ha endå høgare energi for å hindre overstadig bruk av gasspedalen. Det er nesten berre «Rage Against The Machine» som kan matche den tilstanden. Så er etterkvart både eg og musikken såpass nedroa at vi i fellesskap får doningen fram på forsvarleg vis, utan å sovne, til medium utagerande musikk. Sjangerane er mange – klassisk,  jazz, rock, worldmusic, blues, rap, eksperimentell musikk, og ja, det meste. Men enkelte sjangrar er likevel tabu. Eg skal ikkje gå inn på kva det er her, men eg kan seie såpass at eg har inngått ein skriftleg avtale med mine barn om at når eg blir så gammal at eg ikkje kan gjere greie for meg lenger, då er det ein del musikk eg ikkje for nokon pris skal utsetjast for. Det er nok best for alle.

Tilværet mitt handlar om historier. Nye historier, gamle historier, fantastiske, finurlege, fine, rare historier. Så når eg oppdagar artistar med eit musikals uttrykk som er som forteljingar, som skaper indre bilde, triggar fantasi og kjensler – ja, då er eg fortapt. Eller forgjort. Då sparkar mine eigne historier frå og vil ut. Som då eg for omlag 40 år sidan oppdaga Tom Waits. Han veit det sjølvsagt ikkje, men han og eg har laga mange historier i lag – ein livslang musikalsk inspirasjon.

Det hender eg ser på filmar og seriar på Netflix, HBO, osb. Det hender også at eg ikkje anar kva eg har sett, men i staden har hengt meg heilt opp i filmmusikken. Filmmusikk er eit eige univers, ofte langt betre enn filmen musikken er laga til. I går kveld var eg innom Netflix. Eg har gløymt kva eg såg – ein krim, kanskje, men eg veit kva eg høyrde. Dermed kan eg føye neste artist til «langkøyring»-lista mi. Daniel Norgren er historieforteljar. Dette gjennomsiktige, autentiske lydbildet – sikkert spelt inn på ein låve eller i ein fjøs – ujålete produsert og vakkert, underleg, skranglete, vart, rått, vemodig – dette fekk det til å sparke i historiemuskelen min. I dag har eg skive heile dagen. Takk, Daniel Norgren, i morgon skal du få vere med på langkøyring.